به گزارش خبرگزاری حوزه، جمعی از مستندسازان اربعین و فعالان عرصه ساخت مستندهای روایی و جنگ از جمله محمد حسین رضایی، حسین نصیری و جواد یقموری به ارایه نظرات خود در خصوص ساخت مستند در این ژانر تخصصی پرداختند.

بر اساس این گزارش: در ابتدای نشست بررسی مستندسازی اربعین که در آستانه فرارسیدن ایام اربعین حسینی در خبرگزاری حوزه برگزار شد، ابتدا محمد حسین رضایی   به ارایه بحث پرداخت،‌ سپس آقایان یقموری و نصیری ادامه دهنده بحث بودند متن این نشست را  بخوانید :

محمد حسین رضایی

اربعین نماد تمام رفتارهای شیعه است

قرار شد که چند نشست در حوزه مستندسازی اربعین برگزار کنیم. اربعین بزرگترین اجتماع محل بروز رفتارهای شیعه در سالیان گذشته است حداقل در قرن های اخیر برنامه ای به عظمت اربعین نداشته ایم. که این مراسم تشکیل یافته از جلوه های رفتاری دینی و انسانی حاضران در این مراسم است.

کشف این جلوه های رفتاری و ارتقای این حوزه از مهمترین کارهای مستندسازان است. ارتقای مضامین اربعین حسینی از جمله راهکارهای جدی این حوزه است. همچنین باید به نکات مغفولی که در این حوزه وجود دارد بپردازیم. نگاه های مختلفی نسبت به اربعین وجود داشته است که باید به آن بپردازیم.

برداشت ما از اربعین و جلوه هایی که باید از آن ارایه داد، با تاکید بر نگاه گذشته و جدید در  این حوزه از مهمترین مباحثی است که باید به آن توجه داشت.
اربعین نماد تمام رفتارهای شیعه است. اربعین پر از مضامین و مفاهیم اخلاقی و اسلامی است. ولی می خواهیم به تصاویر اربعین برسیم باز هم به این تصاویری که از قبل وجود داشته باز هم تولید می شود که باید به این مساله بپردازیم.

فرهنگ شیعه پر از مناسک دینی است که شامل نیمه شعبان و ایام محرم و صفر و... است. تجربه زیست اربعین آن است که تمام رفتارها حول محور محبت است. اربعین پر از مفاهیم مترقی و متعالی است، ولی هنوز نتوانسته ایم این مضامین را  مبدل کنیم. یعنی این مضامین مقدس را هنوز نتوانسته ایم به  مبدل کنیم.

فرهنگ شیعه پر از مناسک دینی است که شامل نیمه شعبان و ایام محرم و صفر و... است. تجربه زیست اربعین آن است که تمام رفتارها حول محور محبت است. اربعین پراز مفاهیم مترقی و متعالی است ولی هنوز نتوانسته ایم این مضامین را به  مبدل کنیم.
هر زمانی که صحبت از ایثار و همدلی می شود باید داستان آن را هم داشته باشیم. همه می گویند اقتصاد اربعین مبادله بر اساس محبت و سود دو جانبه است، یعنی هر کسی که بیشتر می بخشد بیشتر سود می برد . یعنی یک عراقی که ملک خود را می فروشد و خرج اربعین می کند اقتصاد خود را بر اساس مبادله نور می بندد و تصور سود دارد. اقتصاد صلواتی  به خوبی در اربعین شکل می گیرد. در اربعین دوران حاکمیت مستضعفان بر اغنیا را هم شاهد هستیم و زائران هرچند ثروتمند مهمان خان کریمانه فقرا هستند.

عشیره های بسیاری در مسیراربعین حضور دارند که هر کدام داستان های خاص خود را دارند، ولی متاسفانه مسیر فیلم سازی ما در اربعین یک هفته پیش از اربعین شروع می شود و سوژه ها در خود جاده هستند.

وقتی می خواهیم از اربعین کار کنیم، باید مباحث جامعه شناختی داشته باشیم. تصویر غالب در اربعین چای و نشان است، ولی این محبت ها باید عمیق تر به تصویر کشیده شود اگر بخواهیم راهکار داشته باشیم، باید کارهای فاخری داشته انجام دهیم.

اگر کسی زائر نباشد نمی تواند اربعین را به خوبی روایت کند. باید این فهم را داشته باشیم که در چه حوزه ای داریم کار می کنیم. کسی که مشقت های سفر از جمله مرز و... را تجربه نکرده باشد، نمی تواند راوی اربعین باشد. یعنی کسی که وی آی پی رفته و وی آی پی برگشته نمی تواند آن حوزه را تفسیر کند.
سال گذشته داستان های مردمی را جمع کردم که حدود 8 داستان بسیار جالب بود. هر زائر خودش یک داستان خاص دارد. هرکدام ازآنها هم می توانند راوی باشند، عمده  که ساخته می شود  جاده ای است. 

تبدیل کردن اربعین به یک نگاه گردشگری و کارناوالی از نکات بسیار بد این حوزه است، بسیاری هستند که با این نگاه کار کردند و روایت آنها از اربعین کارناوالی بوده است.
امسال قرار شد به خاطر امر رهبری و مجموعه نظام زائران ایرانی به اربعین نروند. حال اگر مستندسازان نروند روایت گری انجام نمی شود  کار ما و اربعین به سانسور اخبار آن کشیده می شود، زیرا درک ضعیف ما به اربعین باعث شده است که این نگاه، امسال غالب شود. 

امسال هنوز هیچ مستند ساز و خبرنگاری موفق به حضور جهت پوشش اربعین نشده است، این خود سانسوری باعث می شود که روایت درستی از اربعین نداشته باشیم، ولی در این حوزه هر جریانی از اربعین روایت کند، روایت غالب خواهد بود. 
مردم ما در امورات مذهبی بیشتری همگامی را با ستادهای کرونایی داشتند. ولی امروز به بهانه اینکه اگر اربعین را پوشش دهیم مردم را به سمت حضور ترغیب کرده ایم باعث شده است که کسی به اربعین نرود و روایتی هم از آنها نداشته باشیم. امروزه دیگر دوره سانسور نیست و اگر خود را از روایت یک امر محروم کنیم، قطعا در آینده دیگر آن روایت را نداریم. 

حسین نصیری

بازنمایی رسانه ای اربعین برای ما بسیار سخت است
در دین ما به خصوص بخشی که مناسک دینی جای دارد، در حوزه سیدالشهدا(ع) توصیه ها به شکلی است که مشخص است، امام  که این توصیه ها را برای ما ارایه کردند، توجه داشتند و نگاه شان این بوده  که بعد رسانه ای این حوزه رعایت شود. به همین دلیل فرهنگ محرم ما با شور و طنین های همگانی توام شده و مثل ماه رمضان نیست. بحث زیارت سیدالشهدا(ع) توصیه شده است، ولی رشد فرهنگ اربعین نیز مدیون همین فرهنگ است که در مساله واقعه کربلا بعد رسانه ای دیده شده است که باید حفظ شود والا این امر در حوزه همه حرم های اهل بیت(ع) توصیه شده است.

این مساله از چند جهت در دنیا بی نظیر است چه از نظر بعد جمعیت و فاصله و تنوع اقوام  و زمان ، حائز اهمیت است. بسیاری از 27 محرم این حرکت را آغاز می کنند که نشان از اهمیت این بحث دارد.
نکته دیگر آن که اربعین بسیار عمیق تر ازاین مسایل است و بازنمایی رسانه ای  آن برای ما بسیار سخت است. برخی مسایل است که زمانی که می خواهیم از این پدیده فیلم بسازیم امکان پذیر است، ولی برخی از مسایل را باید حتما تجربه کنیم، زیرا اگر تجربه نکنیم نمی توانیم به خوبی این عنصر را انتقال دهیم.
در حوزه اربعین باید تجربه داشت و پیچیدگی های زیادی را رعایت کرد. در این حوزه کارهای وحید چاوش، از جمله مستند یادداشت های یک پیاده یا شما چه کسی هستید؟ تاثیرات بسیاری بر روی مردم گذاشت. 
سیاستگذاران ما در کشور، اربعین را محصور کرده اند به 80 کیلومتر نجف و کربلا. یک شکل از اربعین در این حوزه است و یک شکل اربعین از بصره به کربلا است که این بخش بومی تر و مردمی تر است. 

سیاستگذاران ما در کشور، اربعین را محصور کرده اند به 80 کیلومتر نجف و کربلا. یک شکل از اربعین در این حوزه است و یک شکل اربعین از بصره به کربلا است که این بخش بومی تر و مردمی تر است. 
متاسفانه ما همیشه خیلی دیر به اربعین فکر میکنیم. تصور این است که یک هفته پیش از اربعین تدارک سفر بچینیم ولی این گونه نیست. بلکه باید سفرهای متعدد داشت و زیست جهان عراقی ها را به خوبی مطالعه و بررسی میدانی کرد. وقتی در این جاده قدم می زنیم یک سری مسایل را می بینیم.
در این رابطه باید از گزارش عبور کنیم و به قصه برسیم. در سالهای اخیر باید این عرصه پیچیده تر و عمیق تر می شد ولی متاسفانه این حوزه سطحی تر شده است. یعنی مستندساز در یک جاده می ایستند و یک گزارش مردمی می گیرد،‌وقتی میخواهیم یک کار 60 دقیقه ای خوب در عراق بسازیم باید سفرهای متعدد و شناخت متعدد داشته باشیم. باید در این عرصه چند ملاحظه را رعایت کنیم که از جمله آنها زبان دانی و سخت کوشی است.اگر آثار ما تکراری شده است به این دلیل است که تلاشی نمی کنیم.
اربعین از جمله مسایلی است که در ذات آن اعتراض بزرگی به شهادت حضرت امام حسین(ع) است که در این حوزه و در دوران های مختلف این پارادایم به اشکال مختلف خود را نشان داده است.اگر افرادی که در کشورهای مختلف سیاستگذاری می کنند مردم را به حال خود  رها می کنند و کاری به آنها نداشته باشند، قطعا جلوه های خاص و بهتری به خود می گیرد. زنده بودن و حیات اربعین هرساله تمدید می شود. البته باید ببینیم که کارهای سطحی خسته کننده است و ما هم با انبوهی از کارهای سطحی مواجه هستیم چون بسیاری از این حوزه شبیه به هم هستند.
عراقی ها یک عادت خاص دارند و اینکه  وقتی دوربین می بینند بسیار دوست دارند شعار بدهند و مستندساز باید صبر کند که شعارهای آنها تمام شود و با لایه های درونی آنها مواجه شود. شاید این صبر کردن یک هفته هم طول بکشد. 
اگر به وقت و تمرکز نگذاریم و شناخت پایینی داشته باشیم بیشتر به انعکاس شعارهایی که الگوی خاص و خوراک خاص رسانه ای هم هست پرداخته ایم. گاهی اوقات به شکل سردستی با این مساله برخورد می شود. 
مستند سازی هنوز به شکل کامل، مردمی نشده است و این را همه مردم نمی بینند. مشتری مستندها فقط تلویزیون است. حتی سینمای خاصی هم نداریم که بگوییم این آثار در یک محل خاص به نمایش می رود. اگر این فیلم از یک شبکه خوب و در یک زمان خوب پخش شود این آثار دیده می شود.
اگر یک مستند قرار است ظهر پخش شود یک عده مخاطب دارد و بعد و شب نیز یک عده مخاطب خاص دارد.اگر این اتفاق درست در تلویزیون رخ ندهد زحمات ما هم به باد خواهد رفت.
 

اربعین قابل دیدن و لمس کردن است

برای ساخت یک کار عمیق باید خودمان عمیق شویم و اگر خودمان عمیق نشویم نمی توانیم لایه های زیرین پدیده ها را به نمایش بگذاریم برای اینکار باید مطالعه داشته باشیم. مستند موقعیت توان عمیق و عجیبی می خواهد. اربعین قابل دیدن و لمس کردن است که باید در آن روان شود و آن را روایت کرد.
بنده به شدت قائل به رزق مستندساز دارم، زیرا گاهی در یک نقطه می ایستیم که یک سوژه عجیب به سراغ ما می آید. مثل سوژه زنده باد زندگی که این مسایل غیر از رزق و روزی چیز دیگری نیست.
تکنیک در مراحل بعدی آن قرار دارد که کار را زیباتر می کند. بخشی از این حوزه مرتبط به رزق و کار و تلاش میدانی و مطالعه زیستی دارد.

مثلا در یک قبیله خاص آفریقایی مستندسازانی بودند که ماه ها در کنار آنها بودند و دوربین وی نیز خاموش بوده و پس از شش ماه این دوربین روشن شده است.
جایی که سیستم ها دست به دستکاری می زنند و ابلاغیه می دهند کارها خراب می شود. مثلا در 9 دی هیچ برنامه ریزی وجود نداشت، ولی خلاقیت مردم خود را نشان می دهد. در این گونه مسایل نباید با ستاد و شورا و سازمان و... رفتار کنیم.آن ستادها باید تسهیل گر باشند و از آفت ها جلوگیری کنند ولی نباید این فضا را دستکاری کنند.

در دین ما برای این امور آدابی قرارداده است که از زمانی که از منزل بیرون می آییم یک سری آداب را باید رعایت کنیم که اگر این آداب را رعایت کنیم بسیار موفق می شویم.
برای مستند خاله بتول سه فیلم نامه نوشتیم تا تمام احتمالات را رقم بزنیم چون ممکن است یک سوژه هیچگونه همکاری با ما نداشته باشد.

گاهی تصور می کنیم که اگر کرونا از بین نرود چه می شود؟ دانشمندان ارتباطات را به جهان شفاهی و رادیو و روزنامه و تلویزیون و موبایل تقسیم می کنند اگر دو سال دیگر این جریان ادامه داده شود دنیا با یک زیست جدید مواجه می شود که بسیاری از امورات ما را تحت تاثیرقرار می دهد.

یکی از مسایلی که در تمام شئون زندگی ما به سرعت موثر شد، مساله کرونا است. حالا اینکه ما چه مواجهه ای باید داشته باشیم این است که باید هوشمندان تر رفتار کنیم و در اینجا تجربه رسانه ای مهمتر می شود.  که در سالهای قبل کار شد و در حجم انبوه تولیدات رسانه ای دیده نشد، امسال فرصت دیده شدن دارد.

در خصوص جمع کردن موکب و ساخته شدن موکب و رفت وآمد مواکب تولید شده است می تواند فرصت خوبی برای ارایه داشته باشد.

تجمع همه شیعیان در یک نقطه که محل تجمع حول محور امام معصوم(ع) است در اربعین رخ نمایی می کند. تولیدات رسانه ای امسال در سالهای آینده بیشتر خودش را نشان می دهد. مثلا در یک جنگ خاص کاری انجام نشده است و جنگ فیزیکی به جنگ رسانه ای می کند تازه می بینیم کار خاصی نکرده ایم.
ما وارد یک جهان جدیدی می شویم که این تجربه زیست توسط رسانه ها منتقل می شود و در اینجا تولیدات رسانه ای در حوزه مدیومی خودش را نشان می دهد.
اگر بی بی سی این تولیدات را نداشت کسی باور نمی کرد که باید در این حوزه کارکرد. در جنگ ها و دوران های مختلف این حوزه را تجربه کردیم که در مشکلات عجیبی گرفتار می شویم، ولی برای ارایه آنها لکنت داریم و متاسفانه مواردی برای آن تولید نشده است.

جواد یقموری 

رخ نمایی همگرایی جهان تشیع و ایجاد یک قدرت در اربعین

وقتی محققین دینی در خصوص یک دین بحث می کنند جنبه های مختلفی از آن را مورد بحث قرار می دهند. از جمله بُعد اعتقادی، بُعد اسطوره ای، مناسکی، اخلاقی و ابعاد نمادهای تمدنی و بُعد سیاسی. اگر بخواهیم به عنوان یک مستندسازحوادثی که در جهان تشیع در حال وقوع است را نشان دهیم، همه این ابعاد را در حوزه اربعین می توانیم مد نظر داشته باشیم. مستنیسازی در اربعین این قابلیت را دارد که بُعد اعتقادی دین و مسایلی مثل نبوت، امامت، معاد، منجی و مباحث فلسفه ی قیام سید الشهدا را یر خود جای دهد.

بُعد اسطوره ای در حادثه کربلا بسیار جدی است  و قصه ی بسیار پرکشمکش کربلا نسل به نسل به ما رسیده است. این جنبه هم می تواند در فیلم سازی اربعین مورد توجه قرار گیرد. همچنین بُعد مناسکی هم از ابعاد بسیار مهم عاشورا است. که شامل انواع عزاداری ها و نذر ها می شود. همچنین بٌعد اخلاقی تشیع در حوزه اربعین بسیار رخ نمایی می کند که از جمله آنها می توان به ایثار و انفاق اشاره کرد.  اینها همه می تواند سوژه ی کار برای مستند ساز باشد.

همچنین بحث نمادها و بحث های تمدنی در اربعین بسیارپررنگ است. نمادهای فرهنگی و خرده فرهنگی بین المللی اربعین نیز بسیار جالب توجه هستند. معماری حرم ها، نوشته ها و ابزارهای عزاداری، غذاها، بحث لباس و ‍پوشش مرد و زن و ... از جمله موضوعات در مستند سازی برای اربعین می توانند باشند.

یر بُعد اجتماعی و سیاسی اربعین، بحث همگرایی جهان تشیع و ایجاد یک قدرت سیاسی و مقاومت د رمقابل جبهه استکباراز جمله مباحث پررنگ اربعین است. اما جنبه و بُعد اخلاق و خانواده و ایثار و مهربانی و انفاق در مستندهای اخیر رخ نمایی بیشتری داشته است، زیرا مستندسازان از همان لحظه اول با انفاق و مهمان نوازی مواجهه می شوند. اینکه امام حسین(ع) همه چیز خود را در راه خدا داده و این مردم هم قسمت مهمی از سرمایه خود را صرف این راه میکنند نیز از نکات جالب توجه است.

هر انسان و هر خانواده های در اربعین خودش یک سوژه است که باید روی آنها تمرکز داشت. ولی اگر بخواهیم به سبک مستند های جاده ای و سفرنامه ای کار کنیم همه کارها شبیه به هم می شود. در حوزه ی مستند اربعین باید سراغ ژآنرهای دیگر مستند هم رفت. که البته نیازمند پروسه ی تحقیق و تعمق است.

به نظرم یکی از دلایل بی کیفیت شدن مستندهای اربعین در سالهای اخیر گزارشهای تلویزیون است، که در این چند سال فقط نگاهی کارناوالی و سفرنامه ای از جاده را نشان دادند و این در ذهن بسیاری از مستند سازها هم تاثیر گذاشت.

به نظرم برای اینکه یک اثر هنری تاثیرگذار در این حوزه تولید شود نیاز به دو عامل داریم.

نخست خود مستندساز است که باید دیدگاه و تجربه زیست متناسب با اربعین را داشته باشد و موضوع مورد علاقه خود را انتخاب کند. البته برخی در دنیا هستند که همدلی خاصی با آن سوژه ندارند، ولی کار آنها تاثیرگذار است چرا که نگاه همه جانبه نگری در آن موضوع پیدا کرده اند. و نگاهی برون دینی به این امر می اندازند.

ما در حوزه مستند سازی اربعین باید از هر دو ظرفیت استفاده کنیم هم نگاه درون دینی و هم نگاه برون دینی

دومین عامل برای ساخت یک مستند خوب، تجربه و دانش هنری یک مستندساز است. که در موقعیت های سخت بتوانند تصمیم درست بگیرند. مستندسازان بزرگ ماه ها کار مداوم و تحقیق انجام می دهند تا سوژه خود را خوب بشناسند و سپس ارایه دهند.

رفتار شیعی در مقابله با کرونا باید به تصویر کشیده شود
 

کرونا یک بحث جهانی است و کرونا می تواند برای مستند سازها فرصتی بزرگ برای کار باشد تا رفتار شیعی را در این حوزه به تصویر بکشند. باید این تصاویر به خوبی ثبت و ضبط شود و مستندسازان باید اربعین در کرونا را ثبت و ضبط کند.

زمانی در طول تاریخ حاکمان جائر مانع زیارت اربعین بوده اند و روایتهایی ناقص از آنها به ما رسیده است. امسال نیز یک مانع دیگر ایجاد شده است که می تواند تغییر رفتارهای ما را نشان دهد و این برحه از تاریخ تشیع باید توسط خودمان ثبت شود. اگر ما ضبط نکنیم باید سالهای بعد راشهای این واقعه را از انگلیسی ها بخریم.

زمانی یک فیلم مستند را در خصوص حمله صدام به حرم امام حسین(ع) می دیدم و چیزی که برای من ناراحت کننده بود این بود که آرشیو آن در اختیار یک موسسه انگلیسی بود.ما باید یاد بگیریم که خودمان روایت گر تاریخمان باشیم نه از زبان دیگران.

انتهای پیام